Tag Archives: uitspraak

bij Hoofdstuk 6 - Samen in een vreemd dorp

Diets

praten_met_uitzicht

Wij zeggen Nederlands. Maar vroeger zeiden ze Diets. Vanaf 1250 begonnen monniken Diets te schrijven. Nee niet de uitspraak van Homs vrouw Diet, hi hi. Diets is een naam voor Nederlands.

De Engelsen lopen een beetje achter. Die zeggen nog steeds ‘Dutch.’ Want zo spreken zij Diets uit. Zo zit dat.

Het Algemeen Beschaafd Nederlands is het ABN. Het begon toen ze een standaardtaal kozen. Iedereen in Nederland kon Haarlems verstaan, daarom was het handig om aan het Haarlems te denken als je iets opschreef. Want dan konden Groningers en Drenten het ook begrijpen.

Voordat er Algemeen Beschaafd Nederlands was, praatte iedereen zijn moeders taaltje. In de steden was het veilig. Maar alleen op weg gaan was levensgevaarlijk. Daarom bleven mensen in hun eigen plaats. En bleven ze hun eigen dialect praten.

Zoek een kaart van Nederland. Waar liggen de grootste rivieren? Weet je een verschil tussen de uitspraak aan de overkant van de rivieren en hier?

bij hoofdstuk 13 - De brandweer

Uit hoofdstuk 13: De brandweer

brandweer

Uiteindelijk raadt een brandweerman het.
‘Tingelsoep, dat is dialect voor brandnetelsoep.’
Het is Victor van Vuuren. Hij is in tenue want hij draait evenementendienst. Hij is dus ingeroosterd om vandaag te werken.

Hom is op tijd terug voor de beat-box-muziek. Hij ploft met een verwaaid kapsel op een stoel en mompelt ‘Het geluk heeft toegehapt.’

Alle jongens rond de muziektent staan Sam na te doen. Ze maken klikklanken met hun wangen en tong, en plofklanken met hun lippen en tanden. Ze sissen door hun tanden en blazen langs hun vuisten.

Maar niemand kan wat Victor kan. Hij laat vanaf het podium de bluswagen in de maat knipperen. Sam is ingelukkig: alle Olmcopers van zestien jaar én de brandweer! Met zulk publiek is zijn masterclass meteen al een succes.

beatbox

( pagina 109 )

bij Hoofdstuk 8 - Trommelpannen

Wat je mond doet bij ´Tandpasta!´

Carlijn zoekt naar het mysterie van de verdwenen letters. Natuurlijk verdwijnen de letters niet van de bladzijde. Ze staan zwart op wit. Maar als je ze uitspreekt, zijn sommige letters opeens weg.

In de uitspraak van ‘tandpasta’ bijvoorbeeld. Je lippen maken een plofje voor de ‘p’ van pasta. Ze zijn al onderweg als je het woord ‘tand’ nog niet af hebt. Daarom klinkt ‘tand’ eerder als TAM.

Probeer maar.

Hetzelfde gebeurt bij ´postkantoor´ en ´nachtkastje´ Je mond is al druk met de plof van de ‘k’.

Bij vrachtwagen zijn je lippen al bezig met de ‘w’ van wagen nog voordat je de ‘t’ hebt gezegd. Zo gaat dat als je snel praat. Let eens op de nieuwslezer als het over vrachtwagenfiles in de herfstvakantiedrukte gaat.

Uncategorized

onuitsprkbr

Er zijn niet veel woorden met vijf of zes medeklinkers achter elkaar. Dat zijn dan een soort files. In die woorden is het druk. Maar dan niet met auto’s maar  met medeklinkers.

‘angstschreeuw’, ‘gerechtsschrijver’ of ‘herfstschrift.’ Omdat dat wel erg lang is zeggen mensen als je goed oplet:

angsreeuw,  gerechsrijver en hefsrif. Ze slikken dus klanken in.

Toch vinden de meeste Nederlanders zulke woorden prima te doen.

In de Amerikaanse indianentaal Nuxálk bestaan veel lastiger woorden. Daar zeg je ‘Hij heeft een kornoeljeplant’ zo:

xlpxvltlplskvc

en ‘schil’ is in die taal: prckvna

bij hoofdstuk 13 - De brandweer

klikgeluiden schrijven

fonetische weergave van enkele medeklinkers

In sommige talen is de klik een letter. Daar schrijven ze bijvoorbeeld X en dan lezen ze ‘klik’. In een taal met woorden als xylofoon kan dat niet. Want die hebben al een X.

Daarom is er ook een internationaal teken voor elke klik. Wetenschappers bedachten een teken voor de paardenklik: ll en l is de ‘gewone’ klik.

Maar er zijn er nog veel meer, kijk maar in het linkerrijtje hierboven.  De bovenste klik links lijkt op een kusgeluid. Je maakt hem met twee lippen: Smak!

De tweede klik is een zuiggeluidje tegen je tanden. Zoiets als een injectienaald nadoen.

De derde is een klak tegen je gehemelte, de ‘gewone’ klik voor ons.

bij hoofdstuk 13 - De brandweer

klik klak klosa

In de Xhosa taal uit Zuid Afrika heb je niet alleen gewone medeklinkers maar ook klik-medeklinkers.

De X maak je met een klikgeluid tegen je wang. De naam van de taal Xhosa  begint dus met een wangklik. Verder schrijven Xhosa de Q voor de gehemelte-klik. De C maakt je tong tegen de achterkant van je tanden.

Xhosa woorden die Sam aan ons leerde:

‘ei’: íqàndà

‘kikker’ ìxóxó

‘adamsappel’ ùqhóqhòqhò.

 

Probeer de drie Xhosa woorden uit. Check of het goed klinkt. Gebruik de link naar Miriam Makeba’s bruiloftslied in het Xhosa:

youtube.com/watch?v=2Mwh9z58iAU

 

Als je met een stel vrienden bent, kun je aan twee van hen vragen om de jury te zijn. Zij moeten zeggen ‘wie het beste Xhosa praat.’

bij Hoofdstuk 6 - Samen in een vreemd dorp

Het bijzondere van ei en ui

een ui

Soms gaan twee klinkers in elkaar over:

Ui waar je ogen van gaan tranen klinkt als AH + UU

of ei van de kip klinkt als EH + IE

Hoever doe jij je mond open? Zeg  eens  ui, ei, au.. Maak een filmpje van je mond. Wat gebeurt er precies?

Ken jij iemand uit Den Haag? Vraag of je een filmpje mag maken als zij ui, ei, au zeggen. Zie of hoor je verschil?

Of kom je zelf uit Den Haag? Vraag of iemand van buiten de stad ui, ei, au wil zeggen en filmen voor jou. Zie of hoor je verschil?

Tweeklanken maken het Nederlands heel speciaal. Twee klinkers vormen één klank. Dat is anders dan U-È-U-È-U-È-U-È U-È-U-È-U-È-Daarmee doen kinderen een sirene na.

Wat gebeurt er bij die sireneklank met je lippen?
ei van voedingswaardentabel

bij Hoofdstuk 3 - Slakkenpost

het allerlangste alfabet

beatbox klanken in letters

Het allerlangste alfabet van de wereld is het IPA = International Phonetic Association. Hierboven staan de ‘letters’ voor klinkers. Kan je nagaan hoeveel ‘letters’ er bestaan voor de medeklinkers.

Welke vind jij het leukste?

Eigenlijk zijn dit geen echte letters. Het zijn klanktekens. Deze IPA-tekens zijn bedoeld voor spreektaal. De Nederlandse letter E krijgt bijvoorbeeld drie IPA-tekens. Want het Nederlands heeft drie E klanken.  Probeer maar of je ze kunt vinden in het plaatje hierboven:

  1. De e van DE heeft een teken dat eruit ziet als een omgekeerde ‘e,’
  2. De è van HET heeft een teken dat eruit ziet als een omgekeerde 3
  3. De é van TEEN ziet het eruit als een gewone letter ‘e’
Uncategorized

Lars’ vaders kantoor

Russisch toetsenbord

Op Lars’ vaders kantoor werkt een Russin. Ze praat Russisch en ze typt op een Russich toetsenbord. Hierboven zie je wat Lars ons appte. Het is een plaatje uit Wikipedia. Zo’n toetsenbord gebruiken miljoenen mensen in Griekenland, Bulgarije en Rusland.

Zie je de letter naast de ‘Caps Lock’ toets?  Die kunnen wij niet uitspreken in het Nederlands. Het is een fluisterklank. Die Russin zei hoe je hem uitspreekt: Met opgekrulde tong en lucht langs je lippen. Zij deed het Lars voor toen die een keer op zijn vaders werk was. Het lijkt nog het meeste op onze F, maar dan anders.

Het Russisch heeft een L die je heel dik uitspreekt. Zoals je soms in Amsterdam hoort. Llllekker.  LLLaat maar. Maar Russen doen dat in elk Russisch woord met een L.  Ken jij letters met een uitspraak  die het Nederlands niet heeft? In het Spaans bijvoorbeeld?

Uncategorized

letters en klanken

beatbox klanken in letters

Weet je nog dat je net leerde lezen? Je  ontdekte dat de letter E steeds anders klinkt. In groep 4 kon je het woordje verlegen lezen. Daar heb je wel drie klanken E. Toch is één letter E is genoeg. Je kon het gewoon goed lezen. Want je spreekt Nederlands.,En dan leer je ook al snel de woordjes de, het en een lezen.

Maar lees nou eens hardop beer en beet. Hoor je dat de ´ee´van beer anders klinkt? Ik heb van Hom geleerd dat er een internationaal klankalfabet bestaat. Die schrijven  [bee:r] en [beet]. Zie je die dubbele punt? Dat internationale klankalfabet heet IPA-alfabet.

De IPA letter E is een enkele ´e.´ Maar de ´e´ in ´beer´ duurt langer, Daar moet een dubbele punt achter, [be:r] dus. Nederlanders lezen het woord beer vanzelf goed. Met een langere E dus.

Ook in andere talen doen ze het vanzelf goed. Luister eens naar liedjes.  Bij de Engelsen heb je een P die je met een plofje lucht uitspreekt. Dat doen ze altijd en dus gaat het vanzelf bij hen. Zij hebben geen andere letter P. In het IPA is dat een [ph]. Wij moeten eraan denken als we Engels praten. Geen pil dus maar een phil.

Pill, power, pun, perfect maar ook perhaps. Het klinkt net als Sam als die rapt.

bij Hoofdstuk 6 - Samen in een vreemd dorp

Uit hoofdstuk 6: Beat

jongen maakt beatbox geluiden

Sam doet voor hoe hij op muziekles leert beat-boxen. Met zijn lippen en tanden maakt hij plofjes. Het klinkt als ontploffende P’s en T’s. Alles doet hij op de maat van zijn knippende vingers.

Ik wil hem vragen hoe hij dat fikst met dat knippende geluid. Maar Hom roept: ‘Sttt! Dit is fantastisch!’

Soms knalt er een knappende kaa uit Sams keel. Dan weer zoemt hij secondes lang van MMMM met zijn lippen. Als hij op zijn holle wang klopt, klinkt het net als een fles die leegloopt. Soms zoemt hij NG met zijn gehemelte. Maar als ik even niet oplet, lijkt het of alles door elkaar heen uit Sam komt. Hij eindigt met een melodietje ‘nnnn’ met de richel achter zijn tanden.

Als hij stopt, klappen we allemaal.

´En met een microfoon kan je nog meer effecten krijgen,’  weet Lars.

( pagina 45-46 )

bij Hoofdstuk 8 - Trommelpannen

spuur gluk

In sommige beroepen praten mensen de hele dag. Misschien ken je ze wel. Spuur gluk zeggen ze daar voor Dat is puur geluk hebben. In hun beroep verdwijnen de letters bij bosjes, en dat vinden ze heel gewoon.  Maar wat betekent volgens jou:

‘tuuk’
‘daak’
‘zoteen’
‘spuurgluk’
‘zagdatdoen’
‘ansnit’
‘zodoen’
‘kmkoptrug’
‘schklk’
‘Sechblangrijk’
‘Kankanders’
‘sellug’
‘eik’
‘Fosmij’
‘Koonk’

Zwart op wit ziet spreektaal er heel raar uit. Fosmij herkennen de meeste kinderen niet eens. Toch zeggen we elke dag zulke ingekorte woorden. Sommige woorden zijn zelfs zo ontstaan.

Want wist je dat ‘Pollepel’  ooit een ‘pot-lepel’ was? Check in de antwoorden wat je niet had herkend. O JA! DAT DUS!

‘tuuk’ Natuurlijk
‘daak’ Dadelijk
‘zoteen’ Zometeen
‘spuurgluk’ Dat is puur geluk!
‘zagdatdoen’ Zal ik dat doen
‘ansnit’ Anders niet
‘zodoen’ Dat zal ik zo doen
‘kmkoptrug’ Daar kom ik op terug
‘schklk’ Verschrikkelijk
‘Sechblangrijk’ Dat of dit is echt belangrijk
‘Kankanders’ Dat kan ook anders.
‘sellug’ Gezellig
‘eik’ Eigenlijk
‘Fosmij’ Volgens mij
‘Koonk’ Koninklijk

 

bij Hoofdstuk 9 - Langzaam en onbetrouwbaar

Uit Hoofdstuk 9: Brandnetelsoep

soepetiketten
Diet is in de keuken bezig. Ze heeft de brandnetelsoep over tien bakjes verdeeld. Nu de soep afgekoeld is, mogen de deksels erop. Ik kan de etiketten vast schrijven, vindt Diet. Dus pen ik haar voorbeeld over. Hoe vaker ik het schrijf, hoe gekker het
klinkt. ‘Brand-ne-tel-soep.’ Brannetelsoep.

Ik pak mijn schrift erbij en zet het woord bij:
‘Het mysterie van de verdwenen letters.’

Dat is een lijstje met teveel letters. Onderweg in de auto heb ik “Gorinchem” opgeschreven. Want mama zei dat je het uitspreekt als “Gorkum”. Er staat nu verder:

Tandpasta – tan-pasta
Schildpad – schil-pad
Aardbeien – aar-beien
Brandnetelsoep- bran-netelsoep

Kelly vindt me vast idioot als ze dit leest. Dit schrift moet ik zo weer onder de stapel kookboeken leggen. Ik zucht en voel me blij. Eindelijk heb ik vrienden aan wie ik mijn taalverzinsels wel durf te vertellen. Ik zucht en klap het schrift dicht. Nu ga ik slapen.

( pagina 72 )